Halen en betalen

President Ion Iliescu van Roemenie heeft deze week een wet ondertekend die een eind moet maken aan een van de vreemdste uitwassen van de 'bevrijding' van Oost-Europa. In Roemenie, waar het regime van voorheen N. Ceausescu nog voor generaties ongesorteerd verdriet zal zorgen, is de handel in baby's in korte tijd de huisindustrie van de jaren negentig geworden. Prijzen van twintigduizend dollar per kind zijn geen uitzondering.

Marc Chavannes

20 juli 1991

Leestijd 3 minuten

Navrant genoeg is het Westerse goedertierenheid die de vraag en daarmee de prijs zo heeft opgedreven. Hartelijke burgers uit 'de vrije wereld' worden aangetrokken door de eerste reportages over Roemeense pakhuizen vol verwaarloosde, zieke of misvormde weeskinderen. Zij willen iets doen voor de vruchten van het dictatoriale gebod tot voortplanting en het bijbehorende verbod op voorbehoedmiddelen en abortus. Zo is een mensenmarkt ontstaan.

Vooral diep-christelijke echtparen - lang niet altijd kinderloos - uit de Verenigde Staten en Canada zien adoptie als een plicht van naastenliefde. Van hun aarzelingen bevrijd door video seminars en advertenties in de eigen krant ('How to adopt a healthy Romanian orphan in 30 Days or Less and under $ 3000!!!) vliegen zij met de troosteloze tv-beelden nog op het netvlies naar Roemenie. Om een kleintje te verlossen. Ook minder gelovige Westeuropeanen, die wel voelen voor een Latijns ogend kindje, hebben zich de afgelopen anderhalf jaar met ontvankelijke gevoelens naar Boekarest begeven.

En dan de praktijk van het adopteren. Handige Roemeense jongens in leder, die tijdens de Conducator als kelner of informant al de weg wisten, zijn meestal de impressario's van dit festival van gemengde bedoelingen. Zij duiken op in de bar van het hotel, spreken een mondje Engels, begrijpen wat de buitenlanders zoeken en bieden bemiddeling aan. 'He, he, we hebben tenminste een contact'. Enerverende ritten naar tehuizen en prive-adressen volgen. Kinderen op zicht.

In werkelijkheid exploiteren deze dealers een netwerk van dubieuze artsen, verpleegkundigen, advocaten en weeshuispersoneel. Plaatselijke rechters, die volgens een eerste adoptiewet van na Ceausesecu de 'overdracht' rechtsgeldig moeten maken, spelen het spel vaak mee.

De echt verstoten en adoptie behoevende kindereen komen zelden in de etalage. De kandidaat adoptief-ouders hebben dat niet altijd door - alle gesprekken worden gevoerd in het Roemeens en vertaald door 'tolken' uit het netwerk. En omdat de aanstaande ouders hebben gehoord over de risico's van AIDS en hepatitis-B vragen zij tijdens hun excursies door babyland niet waar de tragische gevallen toch blijven.

Bezoeken aan tehuizen fungeren voornamelijk om aansluiting bij bestaande tv-sentimenten te verzorgen. De zakenlui-eerlijk-als-goud hebben meer baat bij leveranties 'direct van producent naar afnemer'. Voor snelle beslissers zijn gezonde baby's, peuters en zelfs kleuters met medische test beschikbaar. Een pak geld plus een automobiel (liefst turbo) is in veel gevallen genoeg om jonge ouders ertoe te bewegen de kleine af te staan zonder dat sprake is van een noodsituatie. In de vertaling wordt voor de zekerheid een scheut familiaire crisis toegevoegd.

De meeste authentieke (al of niet gehandicapte) wezen blijven in hun tehuizen achter, onaantrekkelijk als zij zijn voor deze vorm van marktconform internationaal liefdadigheidsverkeer. Zij worden snel te oud voor adoptie. Hun aantal breidt zich gelukkig nauwelijks meer uit; vorig jaar werd in Roemenie naar schatting een miljoen keer een abortus uitgevoerd, drie keer zo veel als er kinderen werden geboren.

Het schandaal is dit voorjaar aan het licht gekomen. De Roemeense televisie heeft schrijnende voorbeelden laten zien, onder meer van drie zigeunerkinderen die in beeld werden verkocht aan journalisten die zich voordeden als adoptief ouders.

In The New York Times Magazine van 24 maart 1991 beschrijft Kathleen Hunt, die Roemeens spreekt en geruime tijd in het land heeft doorgebracht, hoe de handelaren de Westerse emoties en de armoede in eigen land perfect weten te bespelen. Groot is hun irritatie wanneer na al hun voorwerk een transactie op het laatste moment afketst omdat een baby toch geelzucht blijkt te hebben, of een meisje van zes met zelfmoord dreigt op het moment dat zij van haar eigen moeder wordt losgekocht.

Een internationale onderzoekscommissie (van Defense des enfants international en Service social international) is dit voorjaar naar Roemenie geweest. Na zorgvuldige verkenning stelde zij vast dat het aannemelijk is dat de eerste drie maanden van dit jaar tweeduizend kinderen op deze manier naar het buitenland zijn geexporteerd. In totaal zijn misschien vijfduizend kinderen zo verhuisd. Als men deze ontwikkeling ongemoeid zou laten, zou Roemenie meer dan een derde van het hele internationale adoptieverkeer (tussen achttien- en twintigduizend kinderen per jaar) voor zijn rekening nemen.

De Nederlander J.H.A. van Loon maakte deel uit van de commissie. Hij is eerste secretaris van de Haagse Conferentie voor internationaal privaatrecht. Dat is een organisatie waarin zevenendertig landen - sinds dit jaar ook Roemenie - samenwerken om het 'gewone' recht, zoals bij koop, huwelijk, procesrecht en ook adoptie in het internationaal verkeer enigszins te stroomlijnen.

Deze Conferentie hoopt haar honderdjarig bestaan in 1993 te vieren met een 'Haags Verdrag voor internationale samenwerking en bescherming van kinderen bij internationale adoptie'. Terwijl Westerse landen hun toelatingsnormen voor asielzoekers opschroeven probeert de Conferentie ook op dat gebied meer samenwerking tussen donorlanden en gastlanden te bewerkstelligen. Bij adoptie is men daarin al verder.

Van Loon heeft goede hoop dat de nieuwe wet een einde zal maken aan het nationale drama van de Roemeense baby-export. Dankzij het werk van de gezaghebbende kinderarts dr. Alexandra Zugravescu is nu geregeld dat ouders hun kinderen niet meer direct aan afnemers kunnen overdragen of verkopen. Adoptief-ouders kunnen alleen via organisaties in hun eigen land in aanmerking komen, terwijl uitsluitend kinderen die in Roemenie niet geplaatst kunnen worden via het nationale Adoptie Comite een buitenlandse bestemming kunnen krijgen.

Een voorbeeld van internationale samenwerking die werkt. De handel is in Roemenie nu verboden. Wat zal het opleveren? Economisch gesproken: minder omzet en hogere prijzen. Maar niet alles is economie.